Nasze sądy powszechne

Sądy powszechne funkcjonują na podstawie "Prawa o ustroju sądów powszechnych" (Ustawa z dnia 21 lipca 2001 r.; Dz.U. 1997 nr 124 poz. 782; zmieniona przez Ustawę z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw) oraz są to Sądy Rejonowe, Sądy Okręgowe i Sądy Apelacyjne. Każdy z sądów ma określone terytorium, zasięg. Jest to rejon, okręg i apelacja (analogicznie do nazwy sądu). W dokumentach często stosuje się skróty: SR (Sąd Rejonowy), SO (Sąd Okręgowy), SA (Sąd Apelacyjny), a Sędziowie, którzy pracują w danym Sądzie, tytułują się Sędziami Sądu Rejonowego (SSR), Sędziami Sądu Okręgowego (SSO) i Sędziami Sądu Apelacyjnego (SSA).

Działy prawa - wydziały sądu

Wydziały Sądu Rejonowego

   Sąd Rejonowy (SR) ma przyporządkowany rejon, który musi obejmować co najmniej jedną gminę. Zazwyczaj SR obejmuje kilka gmin. Tylko w uzasadnionych sytuacjach, najczęściej ze wględu na liczbę mieszkańców, można utworzyć dla jednej gminy dwa Sądy Rejonowe. Często są to tak zwane sądy miejskie, które działają na terenie gminy miejskiej lub miasta na prawach powiatu. Sądy Rejonowe są podzielone na wydziały: karny, cywilny, rodzinny i nieletnich, pracy, ubezpieczeń społecznych, wydział egzekucyjny i wydział ksiąg wieczystych. Jeśli wpływ spraw związanych z prawem pracy lub prawem ubezpieczeń społecznych jest niewielki, można te dwa wydziały połączyć w wydział pracy i ubezpieczeń społecznych. Jeśli w jakimś Sądzie Rejonowym wpływ spraw związanych z funkcjonowaniem któregoś z wydziałów jest niewielka, Minister Sprawiedliwości może zlikwidować ten wydział i przekazać sprawy do sąsiednich Sądów Rejonowych. 

Wydziały Sądu Okręgowego

   Sądy Okręgowe (SO) to sądy, które podlegają co najmniej dwa Sądy Rejonowe. W Sądach Okręgowych znajdują się te same wydziały, które znajdują się w Sądach Rejonowych, ale są pewne wyjątki. W żadnym Sądzie Okręgowym nie ma wydziału ksiąg wieczystych, egzekucyjnego, rodzinnego i opiekuńczego, ale jest wydział danych telekomunikacyjnych, poczty i internetu oraz wydział gospodarczy, których nie ma w SR. Podsumowując: Sąd Okręgowy składa się najczęściej z wydziałów: cywilnego (wydział cywilny SO rozpatruje niektóre sprawy I instacji, których nie może rozpatrywać SR, sprawy cywilne II instancji oraz sprawy z dziedziny prawa rodzinnego i opiekuńczego I lub II instancji), karnego, gospodarczego, pracy, ubezpieczeń społecznych albo wydział pracy i ubezpieczeń społecznych oraz wydział danych teleifnormatycznych, poczty oraz internetu. 

 Wydziały Sądu Apelacyjnego

   Sąd Apelacyjny (SA) to sąd, który może zostać utworzony na obszarze dwóch Sądów Okręgowych. W Sądach Apelacyjnych można utworzyć następujące wydziały: cywilny (do spraw związanych z prawem cywilnym, prawem gospodarczym, prawem rodzinnym i opiekuńczym), karny oraz pracy i ubezpieczeń społecznych. 

Instancje i apelacje

I instancja

Polskie prawo przewiduje dwuinstacyjność postępowania sądowego. Od niemal każdego postanowienia i wyroku można się odwołać do wyższej instancji (złożyć apelację). Zazwyczaj sądem pierwszej instancji jest Sąd Rejonowy, ale istnieją wyjątki od tej reguły.Przykładem jest sytuacja:

Jeśli złożymy zawiadomienie o popełnieniu przedstępstwa do Prokuratury, a Prokurator wyda postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia, to jest to postanowienie I instancji. Zawiadamiający obywatel, który czuje się pokrzywdzony, może złożyć zażalenie na postanowienie Prokuratora do Sądu Rejonowego. Postanowienie Sądu Rejonowego będzie postanowieniem II instancji.

W większości ze spraw sądowych obywatele zaczynają od Sądu Rejonowego, ale ustawy (np.: Kodeks Karny, Kodeks Cywilny, Kodeks Postępowania Cywilnego, Kodeks Postępowania Karnego) wskazują kilkanaście rodzajów spraw, dla których pierwszą instancją jest Sąd Okręgowy. Kodeks Postępowania Karnego wskazuje, że zbrodnie i niektóre występki (np.: kradzież mienia o znacznej wartości) od razu trafiają do Sądu Okręgowego. 

II instancja

   Sądami drugiej instancji są Sądy Okręgowe i Sądy Apelacyjne. W poprzednim akapicie pisałem o tym, że Sądy Okręgowe mogą pełnić funckję pierwszej lub drugiej instancji. Jeśli Sąd Rejonowy wydał już wyrok, to zapewne jest to wyrok nieprawomocny. W zależności od przepisów Kodeksu Postępowania Karnego, Kodeksu Postępowania Cywilnego, Kodeksu Postępowania Wykroczeniowego i innych ustaw wyroki wydawane przez sąd mają różny okres uprawomacniania się. Zainteresowane strony sprawy sądowej powinny zawsze zwracać uwagę na to, jaki jest czas na nabranie prawomocności przez wyrok.

   Istotą uprawomocnienia się wyroku pierwszej instancji jest to, żeby zainteresowani sprawą obywatele mieli czas na złożenie apelacji. Nie możemy jednak zapominać o tym, że dotąd aż wyrok się nie uprawomocni, można się od niego odwołać. Uprawomocnienie się wyroku umozliwia jego wykonanie. Jeśli sąd w wyroku nakazał zapłatę na rzecz powoda określonej kwoty, a pozwany nie złożył apelacji w przewidzianym terminie, wyrok staje się prawomocny i jest możliwe jego wykonanie, a więc wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Zabezpiecza to interes powoda, któremu należą się pieniądze. Należy więc pamiętać o tym, że po ogłoszeniu wyroku, jeśli mamy zamiar się od niego odwołać, to nie możemy zwlekać w nieskończoność. Sąd nie przyjmie tłumaczenia, że po roku od zakończenia sprawy przypomniało się nam o tym, że chcemy złożyć apelację.

   Sąd Apelacyjny jest sądem II instancji. Ma to sens - gdyby prawo pozwalało na odwoływanie się w nieskończoność, nie można byłoby zakończyć żadnego postępowania sądowego. Wyrok Sądu Apelacyjnego kończy sprawę... najczęściej.

Kasata

   Sąd Najwyższy (SN) nadzoruje prace innych sądów. Nie można się odwoływać do Sądu Najwyższego. Obywatel nie może także prowadzić sprawy przed Sądem Najwyższym. Jest jednak coś, co Sąd Najwyższy może zrobić w sprawie sądowej przeciętnego obywatela. Jeśli obywatel przejdzie przed dwie instancje i zostanie wydany wyrok prawomocny, obywatel ma prawo pójść do adwokata lub radcy prawnego i napisać razem ze swoim prawnikiem sporządzić wniosek o kasatę. Wszystkie pisma procesowe związane z kasatą należy złożyć do Sądu Najwyższego za pośrednictwem sądu, który wydał orzeczenie (wyrok, postanowienie lub orzeczenie), które według nas zostało wydane niezgodnie z prawem.

   Kasata nie ma jednak nic wspólnego z apelacją. Sąd Najwyższy nie będzie badał dowodów i argumentów, a jedynie sprawdzi, czy poprawnie zinterpretowano przepisy (czy w składzie sędziowskim zasiadała wymagana ilość sędziów, czy wypełniono wszystkie przepisy związane z prowadzeniem spraw sądowych, czy pobrano wszystkie wymagane opłaty sądowe, czy uwzględniono wszystkie wnioski dowodowe). Sędziowie Sądu Najwyższego nie będą wnikać w treść protokołów z rozpraw, ale sprawdzą, czy te protokoły zostały poprawnie sporządzone, czy nie zachodzi prawdopodobieństwo tego, że ktoś podczas prowadzenia procesu został przekupiony lub wprowadzony w błąd.

   Jeśli SN (Sąd Najwyższy) uzna, że kasata jest zasadna, cały proces zostaje unieważniony. W świetle prawa nie było żadnego procesu i żadnego wyroku. Jeśli jednak SN uzna, że nie można uznać kasaty, wyrok należy wykonać, w Polsce do nikogo nie można się już odwoływać - pozostają tylko trybunały międzynarodowe.